F57a-31 - Ornithogalo pyrenaici-Carpinetum betuli Billy ex Renaux, Timbal, Gauberville, R. Boeuf, Thébaud, Bardat, Lalanne, J.-M. Royer & Seytre 2019

Prodrome des végétations de France décliné (PVF2)

Synécologie

Association planitiaire présente entre 300 et 400 m d’altitude. Sols généralement assez profonds et pente faible, sur substrat marno-calcaire.
Déterminisme principal de nature climatique (climat d’abri des Limagnes), avec des précipitations de l’ordre de 610 à 620 mm/an, défavorables au Hêtre.

Nom cité du syntaxon

Ornithogalo pyrenaici-Carpinetum betuli Billy ex ass. nov. hoc loco.

Synonymes

Pseud. : Lithospermo purpureo-caerulei-Carpinetum betuli sensu Braque 1982 ; Lithospermo purpureo-caerulei-Carpinetum betuli sensu Billy 1997 ; non : Lithospermo purpureo-caerulei-Carpinetum betuli (Issler 1926) Oberd. 1957.

Type nomenclatural

Holotypus : rel. inéd. de François Billy : rel. L269 à Serpanoux, commune de Pignols (63) Anemone nemorosa 2, Brachypodium pinnatum 1, Carex flacca +, Carpinus betulus 2, Corylus avellana 1, Crataegus laevigata +, Euphorbia amygdaloides +, Festuca heterophylla 1, Genista tinctoria 1, Geum urbanum +, Lathyrus linifolius var. montanus 1, L. niger 1, Buglossoides purpureocaerulea 1, Lonicera periclymenum 1, Luzula forsteri 1, Mercurialis perennis 1, Neottia nidus-avis +, Ornithogalum pyrenaicum +, Poa nemoralis 1, Polygonatum multiflorum +, Polygonatum odoratum +, Potentilla sterilis 1, Prunus avium +, Pulmonaria affinis +, Quercus petraea 3, Q. robur 2, Betonica officinalis +, Stellaria holostea 1.

Physionomie

Le peuplement mature est probablement une chênaie sessiliflore-charmaie mais on observe des peuplements souvent jeunes, fréquemment de recolonisation, dominés par Quercus petraea, Q. robur et Ulmus minor, avec abondance d’Acer campestre, Carpinus betulus, Fraxinus excelsior, Quercus petraea, Q. pubescens ou Q. xstreimeri, Sorbus torminalis…

Combinaison caractéristique d'espèces

Arum maculatum, Brachypodium sylvaticum, Buglossoides purpureocaerulea, Carpinus betulus, Crataegus laevigata, Dioscorea communis, Festuca heterophylla, Ficaria verna, Hedera helix, Iris foetidissima (rare), Lathyrus linifolius, L. niger, Ligustrum vulgare, Lonicera xylosteum, Melampyrum cristatum, Ornithogalum pyrenaicum, Polygonatum odoratum, Pulmonaria affinis, Pyrus communis subsp. pyraster, Quercus petraea, Q. pubescens ou Q. xstreimeri, Rosa arvensis, Stellaria holostea, Sorbus torminalis, Viburnum lantana, Vicia sepium.

Variations

Floristico-géographiques :
- race auvergnate typique à Pulmonaria affinis ;
- race plus septentrionale (Berry, Nivernais…) à Primula veris (correspond au Lithospermo purpureo-caerulei-Carpinetum betuli sensu Braque 1982).

Synchorologie

Association décrite dans les Limagnes auvergnates.
Souvent relictuel ou peuplements très jeunes, les Limagnes ayant été massivement déboisées (agriculture, notamment culture du Maïs). Présence à confirmer sur les stations thermophiles de la forêt de la Comté d’Auvergne, avec dans ce cas un déterminisme stationnel s’ajoutant aux influences atténuées du climat d’abri sur les reliefs. Présence jusque dans le Berry et le Nivernais (race sans Pulmonaria affinis) à rechercher plus au nord jusqu’en région parisienne au voisinnage du Rubio peregrinae-Quercetum pubescentis Rameau 1974.

Axes à développer

La parenté avec le Lithospermo purpureo-caerulei-Carpinetum betuli (Issler 1926) Oberd. 1957 avait à juste titre été remarquée par Billy (1997) mais il s’agit là d’une association vicariante subcontinentale, localisée en Alsace dans la plaine de Colmar. S’agissant de peuplements souvent très jeunes, l’hypothèse d’une maturation dendrologique sans Hêtre sera à confirmer par l’observation de l’évolution future des peuplements mais le changement climatique en cours rend une installation du Hêtre de moins en moins probable.

Bibliographie

Billy F. 1997 ; Braque R. 1982 ; Seytre L., Renaux B. et al. à paraître ; Thébaud G., Roux C., Bernard C.-E. & Delcoigne A. 2014.

Bibliographie

 Renaux B., Timbal J., Gauberville C., Boeuf R., Thébaud G., Bardat J., Lalanne A., Royer J.-M. & Seytre L., 2019. Contribution au prodrome des végétations de France : les Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni & H. Passarge 1959. Doc. phytosoc., série 3, 10 : 41-136. (Source)